Parafia Ewangelicko-Augsburska w Pile

---

Historia

Początki zboru

W latach 1566–1568 nastał przełom w historii Piły, kiedy to miejscowy kościół parafialny został przekazany luteranom przez Łukasza Górkę, starostę pilskiego oraz wojewodę poznańskiego. W 1605 roku Piła przeszła w ręce królowej Konstacji, co doprowadziło do rozpoczęcia kontrreformacji w mieście. Pomimo tego, liczba protestanckich osadników niemieckich w pobliskich wioskach wzrosła. W okolicy istniał najbliższy kościół ewangelicki, który znajdował się w Kłębowcu.

Rozwój luteranizmu w Pile

Po przyjęciu ustawy tolerancyjnej w 1768 roku, około 1770 roku wzniesiono luterański dom modlitwy z szkołą w Nowym Mieście. Nabożeństwa były celebrowane przez księży dojeżdżających z sąsiednich wsi. W skład zboru wchodziły nie tylko Piła, ale również miejscowości takie jak Motylewo, Stobno oraz Ługi Ujskie.

Po zajęciu Piły przez Prusaków w 1772 roku, a także dalszym napływie ludności niemieckiej, zaczęto planować budowę nowej świątyni. Po pożarze miasta w 1784 roku, który zniszczył budynek domu modlitwy, złożono prośbę do króla Fryderyka II o fundusze na odbudowę kaplicy. Środki otrzymano w 1787 roku, a budowę zrealizowano zaledwie kilka lat później, tworząc kaplicę oraz budynek szkolny z mieszkaniem dla nauczyciela. W latach 1779–1787 zbór był obsługiwany przez duchownego przyjezdnego z Trzcianki, a własnego pastora pozyskano w 1787 roku. Już w 1788 roku parafia liczyła około 1000 wiernych.

Budowa kościołów

W 1784 roku rozpoczęto zbiórkę funduszy na budowę nowego kościoła. W 1805 roku parafia uzyskała dotację od króla Fryderyka Wilhelma III, jednak rozpoczęcie prac opóźniła wojna z Napoleonem. Ostatecznie, prace ruszyły dopiero po zakończeniu konfliktu w 1815 roku, a zakończenie budowy miało miejsce 3 sierpnia 1822 roku, gdy proboszczem był ks. Karol Fryderyk Wilhelm Grützmacher, który pełnił tę funkcję od 1817 do 1856 roku. Organy zostały zainstalowane w 1831 roku, natomiast nowy ewangelicki cmentarz otwarto w tym samym roku. W 1834 roku poprzedni dom modlitwy uległ zniszczeniu w wyniku pożaru.

Od 1857 roku proboszczy pełnił ks. Emil Grützmacher, a w 1861 roku do kościoła dobudowano nową wieżę. Dziesięć lat później ks. Grützmacher został mianowany superintendentem. Kościół został rozbudowany w latach 1882–1883, co pozwoliło mu pomieścić aż 750 wiernych. W 1884 roku ks. Emil Grützmacher zakończył pełnienie swojej funkcji, a w 1887 roku wydał broszurę z okazji stulecia istnienia parafii. Z danych z końca XIX wieku wynika, że parafia liczyła około 12 000 wiernych i posiadała zbory filialne w Dziembowie, Motylewie oraz Stobnie.

W latach 1895–1896 powstał kolejny Kościół Ewangelicki Marcina Lutra, mogący pomieścić 700 osób. W 1908 roku zbudowano Dom Ewangelicki na miejscu starego, nieużywanego cmentarza. Lata 1909-1911 to czas budowy kościoła św. Jana w stylu neogotyckim, zaprojektowanego przez Oskara Hoßfelda, z maksymalnym komfortem dla 820 wiernych oraz najwyższą wieżą w mieście. W 1900 roku, w związku z brakiem wiernych, kościół przy Starym Rynku z 1844 roku został przekształcony w świątynię dla parafii staroluterańskiej. Przeważająca część luteranów w Pile to Niemcy. Według danych z 1910 roku, w Piłie mieszkało 882 Polaków, z których 7 było ewangelikami.

Okres międzywojenny i II wojna światowa

W 1923 roku Piła stała się siedzibą superintendentury i konsystorza Ewangelickiego Kościoła Unii Staropruskiej. W tym skierunku, populacja ewangelików tworzyła ⅔ mieszkańców Piły, z dominacją narodowości niemieckiej. Po przyjęciu władzy przez Adolfa Hitlera, w miejscowych parafiach zaczęły się pojawiać podziały pomiędzy zwolennikami Niemieckich Chrześcijan a Kościołem Wyznającym. Ks. Heine, proboszcz parafii św. Jana, oraz jego wierni pozostali przeciwnikami nazizmu. Spośród pięciu duchownych w Piłę, tylko jeden, ks. Grel, opowiadał się za Niemieckimi Chrześcijanami, będąc w opozycji do swoich parafian. Ks. Rzadki i ks. Heine prowadzili działania edukacyjne, organizując wykłady co dwa tygodnie, zapraszając gości, aby informować wiernych o zagrożeniach ze strony Niemieckich Chrześcijan.

Biskup kościoła, Fritz Müller, utracił zaufanie miejscowych ewangelików po wysłaniu listu zachęcającego młodzież do wstępowania w szeregi narodowosocjalistyczne, co doprowadziło do zajścia podziałów wśród wiernych. W 1934 roku usunięto ks. Rzadkiego i ks. Heine ze stanowisk. Ksiądz Heine został przymusowo usunięty z parafii oraz zmuszony do wyjazdu do Bad Oeynhausen ze względu na zdrowie. Po pewnym czasie wrócił, jednak poddawany był prześladowaniom z powodu swoich poglądów. Wspólnie z ks. Wullfem z parafii Marcina Lutra, kontynuował swoją działalność.

Liczba wiernych w Piłę zmalała, a nabożeństwa Kościoła Wyznającego odbywały się w sali kinowej. Wiosną 1935 roku doszło do aresztowania ks. Heine, lecz dzięki interwencji opinii publicznej został uwolniony i do 1940 roku pozostał w Piłę, kiedy to z powodu problemów zdrowotnych musiał wyjechać do Bad Pyrmont. Tam zajął się miejscową parafią, a z wojska powołano duszpasterza. Przez cały okres II wojny światowej ks. Heine utrzymywał kontakt z ks. Wullfem z Piłę. W międzyczasie najstarszy kościół luterański na Nowym Mieście został zniszczony, a kościół św. Jana również doznał uszkodzeń.

Czasy powojenne i okres PRL

Po zakończeniu II wojny światowej liczba wiernych kościoła ewangelickiego w mieście drastycznie spadła, zmieniając się z około 25 000 do zaledwie 35–50 osób. Nabożeństwa odbywały się co dwa tygodnie, sprawowane przez diakonisę. Ruiny kościoła na Nowym Mieście zrównano z ziemią, również kościół św. Jana został zburzony, natomiast kościół Marcina Lutra w 1945 roku przeszedł pod zarząd katolików. W 1950 roku zburzono kościół staroluterański, przez co ewangelickie życie religijne w mieście wygasło.

Od 1955 roku dawni ewangelicy z Piły korzystali z nowo otwartej stacji kaznodziejskiej w Chodzieży, która była podporządkowana parafii w Poznaniu. W latach 60. zaczęto organizować nabożeństwa domowe w Trzciance, a w latach 70. oraz 80. nabożeństwa miały też miejsce na terenie Piły.

Okres po 1990

Nabożeństwa w Trzciance odbywały się aż do 1993 roku, kiedy to z powodu braku odpowiednich lokali parafia poznańska zmuszona była je przenieść. W 1994 roku ustanowiono filiał w Pile, gdzie posługi religijne odbywały się pod przewodnictwem ks. Tadeusza Raszyka, początkowo w prywatnych mieszkaniach, a później w lokalu przy dawnym kościele Lutra, który udostępniła parafia rzymskokatolicka.

Od 30 listopada 1997 roku nabożeństwa przeniesiono do byłego domu sióstr diakonis przy ul. Kilińskiego 7, a jego oficjalny odzysk miał miejsce w 1998 roku, gdzie urządzono kaplicę oraz mieszkanie dla duszpasterza zboru. 1 kwietnia 1999 roku parafia ewangelicka w Piłe zaczęła istnieć jako samodzielna jednostka, łącząc także filiał w Chodzieży. 24 października 1999 roku administratorem został ks. Tomasz Wola. Ciekawostką jest, że 24 czerwca 2001 roku odbyła się pierwsza po II wojnie światowej konfirmacja w Pile.

W 2004 roku parafia odzyskała budynek dawnej plebanii przy ul. Mariana Buczka (ob. Staromiejska) 48, usytuowanej przy wyburzonym kościele św. Jana. Wówczas przeniesiono tam siedzibę parafii oraz utworzono nową kaplicę. 31 października 2006 roku ks. Tomasz Wola objął probostwo, jednocześnie angażując się w Ewangelickie Duszpasterstwo Wojskowe. W 2008 roku, 26 października, rozpoczęto budowę nowej świątyni przy ul. Wincentego Pola, która 25 kwietnia 2011 roku została konsekrowana jako kościół św. Jana. W uroczystości udział wzięli Biskup Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP, ks. Jerzy Samiec, biskup diecezji pomorsko-wielkopolskiej, ks. Marcin Hintz oraz inni duchowni z terenu diecezji, a także ks. Tadeusz Raszyk, były duszpasterz zboru.

W uroczystości brali również udział przedstawiciele lokalnych władz, komendy oraz szkoły policyjnej, dyrektorzy instytucji pomocowych i muzealnych, delegaci wojskowi, a także duchowni z Kościoła Rzymskokatolickiego, oraz goście z partnerskiej parafii w Bad Lauchstädt i organizacji Gustav-Adolf-Werk z Saksonii.

Dane z 2016 roku wskazują na obecność 78 wiernych w parafii. Dodatkowo, od 23 lutego 2020 roku, parafia rozpoczęła comiesięczne nabożeństwa w Wałczu, inaugurując działalność w Muzeum Ziemi Wałeckiej, które poprowadził ks. Tomasz Wola.

Działalność parafii

Nabożeństwa w kościele św. Jana w Pile odbywają się regularnie każdej niedzieli oraz w dni świąteczne.

W filiale w Chodzieży wierni mogą uczestniczyć w nabożeństwach w co drugą niedzielę każdego miesiąca, które są organizowane w kaplicy znajdującej się na cmentarzu przy ul. Ujskiej. W okresie zimowym (od listopada do marca) nabożeństwa przenoszone są do kaplicy ulokowanej na piętrze budynku przy ul. Kościuszki 30.

Dodatkowo, w filiale w Wągrowcu odbywają się nabożeństwa domowe, które mają miejsce w pierwszą i trzecią niedzielę miesiąca oraz w Wigilię przy ul. Poznańskiej 19/1.

W Wałczu wierni spotykają się w każdą czwartą niedzielę miesiąca w siedzibie Muzeum Ziemi Wałeckiej, gdzie odbywają się nabożeństwa.

Od 2013 roku w obrębie parafii funkcjonuje Chór Ewangelicki im. Oskara Kolberga, który nie tylko uczestniczy w ceremoniach parafialnych, ale także koncertuje w innych parafiach oraz bierze udział w konkursach muzycznych. Oprócz chóru, powołano także Zespół Parafialny N.O.C.

Parafia w Pile oferuje także wypożyczalnię sprzętu rehabilitacyjnego, co stanowi istotną pomoc dla osób potrzebujących wsparcia w codziennym życiu.

---

Oceń: Parafia Ewangelicko-Augsburska w Pile

---