W sercu Piły znajduje się Park Miejski im. Stanisława Staszica, który jest nie tylko pięknym miejscem do wypoczynku, ale również ważnym elementem lokalnej historii. Park ten jest usytuowany w zachodniej części centrum miasta, na obszarze liczącym 11,63 hektarów. Jego założenie sięga roku 1896, co czyni go jednym z najstarszych parków miejskich w Wielkopolsce.
Ważnym wydarzeniem w historii parku było jego wpisanie do rejestru zabytków 22 sierpnia 1986 roku (nr rej. A-537). Ta decyzja podkreśliła nie tylko jego wartość historyczną, ale także przyczyniła się do zachowania tego miejsca dla przyszłych pokoleń. Dodatkowo, 30 grudnia 1994 roku, do rejestru zabytków wpisano również znajdujący się na terenie parku Nowy Dom Strzelecki (nr rej. A-753), który stanowi istotny element architektoniczny tego terenu.
Park Miejski im. Stanisława Staszica nie tylko zachwyca swoją historią, ale też bogatą florą i fauną, co czyni go idealnym miejscem na spacery oraz relaks na świeżym powietrzu.
Historia
Na obszarze dzisiejszego parku można dostrzec pozostałości niezabudowanych łąk oraz moczarów zwanych Baggen. Geneza tego miejsca sięga jesieni 1896 roku, kiedy to na gruntach pilskiego Bractwa Strzeleckiego, mieszczących się przy Bergstrasse (aktualnie ul. Chopina), powstał tzw. Park Strzelecki (Schützenpark). To właśnie ten park stanowił zachodni fragment obecnych terenów. W jego obrębie wzniesiono nową siedzibę Bractwa, określaną jako Nowy Dom Strzelecki, a także strzelnicę o długości 175 m, wyposażoną w 20 stanowisk. Dodatkowo, w parku znalazł się drewniany pawilon restauracyjny, nazywany Kolonade, a później także muszla koncertowa.
Działania magistratu pilski rozpoczęły się w 1895 roku, kiedy postanowiono o stworzeniu parku miejskiego. Początkowe plany zakładały jego usytuowanie w rejonie folusza przy ul. Wiatracznej, jednak ostatecznie zdecydowano się na teren uznawany za wschodnią część Parku Strzeleckiego. Rok 1899 przyniósł pierwsze prace niwelacyjne oraz melioracyjne, które przygotowały grunt do dalszego zagospodarowania, a następny rok był czasem intensywnych nasadzeń drzew i krzewów. Początkowo park zajmował obszar około 3,3 ha, a w centralnej części, podnosząc poziom wód strumienia, utworzono staw.
W 1913 roku, w północnej części parku, przemieniono boisko w rosarium. Lata 1927-1929 to czas znaczącego powiększenia obszaru parku od strony wschodniej, kiedy to dołączono teren o powierzchni około 4 ha aż po obecną ul. Dzieci Polskich. Niestety, w 1945 roku pożar zniszczył restaurację Kolonade. W wyniku wydarzeń wojennych, do parku dołączono również dawny Park Strzelecki.
W 1955 roku, z okazji 200. rocznicy urodzin Stanisława Staszica, obszar parku zyskał oficjalną nazwę „Park Miejski im. Stanisława Staszica”. Niestety, w powojennym czasie wiele atrakcji parku, takich jak muszla koncertowa i rosarium, uległo zniszczeniu. W połowie lat 70. południowa część terenu parku, zlokalizowana pomiędzy aleją Wojska Polskiego a ul. Bohaterów Stalingradu (obecną ul. Spacerową), została oddzielona w wyniku budowy nowej arterii. Od roku 2000 realizowana jest gruntowna rewitalizacja parku, która obejmuje m.in. remont nawierzchni alejek oraz odnowienie licznych elementów małej architektury.
Położenie i rozplanowanie parku
Park Miejski im. Stanisława Staszica w Pile obejmuje obszar, który swoją formą przypomina kwadrat. Znajduje się on pomiędzy aleją Wojska Polskiego a ulicami Chopina, Matejki, Paderewskiego oraz Dzieci Polskich. Położony jest u podstawy wzgórz przy zachodnim brzegu doliny Gwdy.
Od północy i zachodu teren parku otoczony jest solidnym metalowym płotem, co zapewnia pewien poziom intymności i bezpieczeństwa dla odwiedzających. Główne wejście, udekorowane kolorowymi rabatami kwiatowymi oraz żywopłotem z żywotników, znajduje się od lat 20. ubiegłego wieku przy ulicy Dzieci Polskich.
W centralnej części parku usytuowany jest sztuczny staw, który jest otoczony dwoma małymi wyspami. Staw ten powstał w wyniku spiętrzenia przepływającego w tym miejscu strumienia. W okresie przedwojennym w stawie można było podziwiać pływające złote rybki, które zostały ponownie wpuszczone do wód stawu w 2006 roku.
Na wschód od stawu znajduje się rozległa, niezadrzewiona łąka, która stanowi idealne miejsce do wypoczynku i rekreacji. Wschodnią granicę parku wyznacza ścieżka rowerowa prowadząca wzdłuż ulic Dzieci Polskich oraz Paderewskiego.
Flora
Park Miejski im. Stanisława Staszica w Pile to miejsce, w którym można podziwiać liczne drzewa uznane za pomniki przyrody. W szczególności wyróżnia się aleja 80-letnich klonów srebrzystych usytuowana przy głównym wejściu, której obwody dochodzą do imponujących 520 cm. Oprócz tego w parku znajdują się aleje wiązów szypułkowych oraz grabów zwyczajnych, a także pomnikowe okazy topól czarnych o obwodach sięgających 461 cm. Innymi znaczącymi drzewami są dęby szypułkowe, modrzewie europejskie oraz wiązy szypułkowe. Co ciekawe, aleja wiązów zachowała się również w południowej, odciętej części parku.
W obszarze parku można także napotkać wiele rzadkich i interesujących gatunków drzew i krzewów, które dodają urokowi tej niezwykłej przestrzeni. Oto niektóre z nich:
- dąb gontowy,
- dąb błotny,
- iglicznia trójcierniowa,
- jabłoń jagodowa,
- klon jesionolistny,
- miłorząb dwuklapowy,
- jedlica zielona,
- sosna czarna.
Mała architektura
W centralnej części parku, wspaniale ulokowanej nad stawem, znajduje się secesyjna żelazna altana z 1904 roku. To wyjątkowy element, który wprowadza niepowtarzalny klimat w otoczeniu zieleni. Nieopodal altany stoi ozdobna latarnia, będąca nowoczesną kopią latarni, które przed wojną zdobiły ulice Piły.
Nad strumieniem oraz stawem rozciągają się szesnaście murowanych mostków, które powstały w drugim oraz trzecim dziesięcioleciu XX wieku. Każdy z mostków ma swój urok i dodaje uroku temu malowniczemu krajobrazowi. Z przedwojennych elementów architektonicznych warto wspomnieć o nieczynnym już źródle, które znajduje się w północno-wschodniej części parku. Fontanna ta wybudowana w latach dwudziestych XX wieku, niegdyś była bogato zdobiona figurami puttów, które przyciągały wzrok spacerowiczów.
W ostatnich latach w ramach szeroko zakrojonej rewitalizacji parku, wszędzie wymieniono wszystkie ławki, aby zwiększyć komfort wypoczynku dla odwiedzających. Dodatkowo, nad stawem postawiono dwie piękne pergole oraz nową fontannę, które wprowadzają dodatkowy element estetyki w tym urokliwym miejscu.
Pomniki
W roku 1904 w południowej części Parku Miejskiego im. Stanisława Staszica w Pile, odsłonięto głaz z medalionem upamiętniającym Ottona von Bismarcka. Po II wojnie światowej obiekt ten został usunięty, a medalion trafił do pilskiego Muzeum Okręgowego.
W 1955 roku, z okazji nadania parkowi imienia Stanisława Staszica, w jego wschodniej części umieszczono popiersie tego znakomitego polskiego działacza, wykonane przez Feliksa Piątka. Aktualne brązowe popiersie zostało odsłonięte w 1991 roku i jest dziełem sztuki autorstwa Andrzeja Lejszysa.
W 2001 roku, przy głównym wejściu do parku, został odsłonięty obelisk zwieńczony kulą ziemską, który ma na celu oddanie hołdu Byłym – obecnym – przyszłym pilanom. Na tym monumentie umieszczono m.in. przedwojenny oraz aktualny herb Piły, a także herb Cuxhaven, miasta, w którym przed II wojną światową mieszkała większość pilan.
Nowy Dom Strzelecki
W południowo-zachodnim rogu parku, przy ulicy Chopina 1, możemy znaleźć Nowy Dom Strzelecki. Obiekt ten został wzniesiony w 1896 roku przez pilskie Bractwo Strzeleckie, które do czasu II wojny światowej posiadało tu swoją główną siedzibę.
Budynek jest dwukondygnacyjny z częściowo murowanym pruskim stylem, co dodaje mu wyjątkowego charakteru. W jego architekturze wyróżnia się także efektowna wieża, która przyciąga wzrok przechodniów.
Po zakończeniu wojny, w latach 1981–1997, w Domu Strzeleckim mieściło się pilskie Muzeum Okręgowe. Niestety, po tym okresie budynek przez długie lata popadał w ruinę. Dopiero w latach 2004-2005 przeszedł gruntowny remont, zrealizowany przez prywatnego inwestora.
Obecnie w Nowym Domu Strzeleckim znajduje się pensjonat Park, który oferuje gościom komfortowe warunki pobytu. Na północ od budynku zachowały się także pozostałości strzelnicy Bractwa, w tym kulochwyt, co świadczy o bogatej historii tego miejsca.
Przypisy
- Rejestr zabytków nieruchomych – województwo wielkopolska [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30.09.2024 r.
- Powierzchnia podana według materiałów Urzędu Miasta Piły; Słownik krajoznawczy Wielkopolski podaje 12,1 ha.
- Nazwa budynku powstała w opozycji do Starego Domu Strzeleckiego – obecnie budynek przy al. Poznańskiej 91.
- Dane o pomnikach przyrody podano m.in. za Piła – mikroregion, Piła 1996 r.
Pozostałe obiekty w kategorii "Tereny zielone":
Rezerwat przyrody Kuźnik | Rezerwat przyrody Nietoperze w Starym Browarze | Nadleśnictwo Zdrojowa Góra | Park na Wyspie w PileOceń: Park Miejski im. Stanisława Staszica w Pile